PRACA DLA ODBUDOWY UKRAIŃSKIEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
ZAŁOŻENIA PROJEKTU
Ruszyła „Praca dla odbudowy ukraińskiej przedsiębiorczości”. Nasz projekt ma na celu przekazanie wiedzy o instrumentach międzynarodowej (głównie unijnej i amerykańskiej) pomocy w odbudowie Ukrainy oraz wsparcie działań koordynacyjnych i organizacyjnych, sprzyjających odbudowie przedsiębiorczości w Ukrainie.
Jak na razie środki pomocowe dla walczącej Ukrainy mają charakter interwencyjny i wspierają głównie budżet centralny, zmniejszając deficyt budżetowy i finansując programy socjalne. Nasz projekt nie opisuje kwestii świadczonej w ten sposób pomocy makrofinansowej czy wsparcia militarnego. Koncentrujemy się na odbudowie- w sensie materialnym i wsparciu przedsiębiorczości. Warto jednak poinformować, że dotąd Unia Europejska przekazała różną doraźną pomoc materialną, finansową i wojskową o wartości 50 mld Euro. Pomoc USA- głownie miltarna_ przekroczy niebawem 100 mld dolarów.
W najbliższym czasie, kiedy tylko poprawi się sytuacja energetyczna i co za tym idzie dostęp do stabilnego Internetu zorganizujemy sesje Q&A online z udziałem ekspertów, których celem będzie doradztwo dla ukraińskich przedsiębiorców i samorządowców. Na stronie zamieszczona jest już rozmowa z dr Jakubem Karnowskim, wykładowcą Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, członkiem Rady Nadzorczej Ukrzaliznyci.
Powstanie stale aktualizowany katalog międzynarodowych instrumentów wsparcia odbudowy przedsiębiorczości w Ukrainie. Chcemy uporządkować informacje, wskazać planowane instrumenty wsparcia, pokazać polskie doświadczenie w inwestowaniu środków pomocowych. Chcemy też dowiedzieć się, jakiej pomocy najbardziej potrzebują ukraińskie MSP, samorządy i organizacje gospodarcze.
Materialne straty wojenne Ukrainy- dokumentowane poprzez platformę https://damaged.in.ua/ w dniu 25 stycznia 2023 r. szacowane były na 138 mld USD. Ale to tylko część strat wojennych Ukrainy. Do tego dochodzą straty, których nie można jeszcze udokumentować, gdyż rosyjski agresor dokonał ich na terenach okupowanych lub objętych działaniami.
Rachunek strat powiększają straty handlowe, finansowe, niezrealizowane zyski firm. Wielkie są koszty społeczne- najbardziej wymiernym jest utrata pracy z powodu zniszczenia lub zamknięcia zakładu pracy. W sumie straty wojenne Ukrainy wynoszą więc nie mniej niż 500 – 600 mld USD. To informacje podawane przez premiera Denysa Szmyhala i ekspertów Kyiv School of Economics.
Dariusz Szymczycha, Wiceprezes Polsko – Ukraińskiej Izby Gospodarczej
e-mail: dariusz.szymczycha@pol-ukr.com

Projekt realizowany jest przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Europa – Północ – Wschód w partnerstwie z Polsko – Ukraińską Izbą Gospodarczą. Wsparcia udziela nam Biuro Eurodeputowanego Marka Belki.
Projekt współfinansowany ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach programu RITA – Przemiany w regionie, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji.



FAKTY
W czasie webinarium, przeprowadzonego 17 marca, pani Natalia Zghoba z KredoBank mówiła o działania tego banku adresowanych do MŚP w Ukrainie.
Całe wystąpienie dostępne na stronie Projektu „Praca dla odbudowy ukraińskiej przedsiębiorczości” w zakładce WEBINARY, ale na życzenie polskich uczestników webinaru prezentujemy zebrane w formie pisemnej najważniejsze informacje na ten temat.
Zawarcie Umowy Rachunku Powierniczego z BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego)
Komisja Europejska przekazuje BGK środki w wysokości 10 mln Euro na dalsze częściowe pokrycie strat kredytów udzielonych przez KredoBank podczas działań wojennych na terytorium Ukrainy. Udział Komisji Europejskiej w podziale ryzyka kredytowego wynosi 90 proc. kwoty kredytów, natomiast udział KredoBanku to 10 procent.
Głównym celem tego programu jest wsparcie przedsiębiorstw z terenów bliskich obszarom aktywnych działań wojennych, z brakiem zaopatrzenia, z pogorszoną kondycją finansową związaną z przerwanymi łańcuchami dostaw czy sprzedaży itp. Taki udział BGK i Komisji Europejskiej w dystrybucji ryzyka kredytowego pozwoli KredoBankowi na bardziej aktywne finansowanie MŚP w Ukrainie i pozyskanie nowych klientów do Banku, bez znaczącego zwiększania ryzyka.
Program podziału ryzyka w zakresie udzielania kredytów klientom małego, średniego i korporacyjnego biznesu za pośrednictwem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD)
21 grudnia 2022 roku została zawarta umowa pomiędzy KredoBankiem a EBRD z limitem 35 mln Euro. Taki instrument pozwoli na finansowanie tych klientów, którzy ze względu na rosyjską agresję wojskową nie byliby w stanie uzyskać takiego finansowania od banku.
Łączna wartość kredytów, które gwarancje pozwolą wygenerować, wyniesie 70 mln EUR. Kredobank z pomocą EBOR wesprze strategiczne w czasie trwania wojny z Rosją sektory, m.in. rolnictwo i produkcję żywności, produkcję leków, handel detaliczny i logistykę.
Pozyskane dzięki gwarancjom środki pomogą zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe i logistyczne oraz utrzymać miejsca pracy. Umowa z EBOR to także istotny krok na drodze prowadzącej do ograniczenia strat wynikających z zakłóceń w łańcuchu dostaw.
Program gwarancji państwowych
KredoBank został uczestnikiem Programu Państwowych Gwarancji Portfelowych, które pokrywały do 80 proc. portfela kredytowego wydanego w okresie stanu wojennego.
Państwowy program 5-7-9 (nowe komponenty wsparcia)
Wdrożenie w KredoBanku nowych komponentów Programu „Dostępne kredyty 5-7-9 procent” umożliwiło udzielanie kredytów klientom, którzy ucierpieli w wyniku rosyjskiej agresji, z preferencyjnym oprocentowaniem z tytułu rekompensaty od państwa. To wsparcie MŚP polegające na dopłatach do odsetek kredytowych i transakcji leasingu.
Więcej: https://kredobank.com.ua/business/malomu-ta-serednomu-biznesu/kredyty-5-7-9
https://kredobank.com.ua/business/malomu-ta-serednomu-biznesu
ECA
Ubezpieczenie finansowania kontraktów eksportowych. Ubezpieczenie portfela 85 proc. zadłużenia kredytowego od Prywatnej SA Export Credit Agency.
Poseł Włodzimierz Cimoszewicz przebywał w Kijowie z delegacją Delegacją Grupy Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim.
Cimoszewicz podczas spotkania z premierem Denysem Szmyhalem przedstawił autorską propozycję wykorzystania zablokowanych środków finansowych Rosji na cele odbudowy Ukrainy. Zaproponował oparcie się na art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, który stanowi niezbywalne prawo państwa do samoobrony. Czytamy w nim:
Zachód udziela Ukrainie wsparcie, m.in. w sprzęcie wojskowym, powołując się właśnie na powyższy zapis Karty ONZ. Zdaniem byłego polskiego premiera i ministra spraw zagranicznych, podobne podejście możliwe jest w celu przekazania rosyjskich aktywów na odbudowę Ukrainy. Zasugerował zwołanie międzynarodowej konferencji państw popierających prawo Ukrainy do samoobrony wobec rosyjskiej napaści. Wspólna deklaracja państw- uczestników tej konferencji o wykorzystaniu rosyjskich aktywów na potrzeby napadniętego państwa byłaby, zdaniem Cimoszewicza, silną i wystarczająca podstawą do tych działań.
Dziennikarze portalu dotarli do informacji, że UE analizuje prawne możliwości wykorzystania zamrożonych w zachodnich bankach rosyjskich rezerw walutowych, w tym inwestowanie ich w celu generowania zysków, które następnie mogłyby zostać wykorzystane do sfinansowania odbudowy Ukrainy. Sprawa nie jest prosta, wskazuje się m.in. na „święte prawo własności” i konieczność przyjęcia nieznanych dotąd, bezprecedensowych rozwiązań, zgodnych z prawem unijnym i międzynarodowym. Anders Ahnlid, szwedzki dyplomata, któremu powierzono przewodniczenie grupie roboczej powiedział POLITICO: „Jesteśmy w wyjątkowej sytuacji i prawdopodobnie każde rozwiązanie, które wymyślimy, będzie miało charakter, którego wcześniej nie było”.
Komisja Europejska przygotowała roboczy dokument, który wyjaśnia podstawy prawne inwestowania rosyjskich aktywów, a także związane z tym ryzyko, a także podaje szacunki możliwych zwrotów z inwestycji. Uzasadnieniem takiego działania jest według Komisji rosyjska inwazja na Ukrainę stanowiąca „wyjątkowe i rażące naruszenie” prawa międzynarodowego i humanitarnego. Komisja podkreśla, że możliwe są nie tylko działania sankcyjne- polegające na zamrożeniu rosyjskich aktywów w zachodnich bankach- ale także zastosowanie instrumentu finansowego, służącego zrekompensowaniu szkód Ukrainy.
Komisja Europejska uważa, że około dwie trzecie z 300 miliardów USD rezerw rosyjskiego banku centralnego zamrożonych w krajach G7, UE i Australii jest obecnie przetrzymywanych w „blokach”, w tym 191 miliardów Euro w Belgii i 21 miliardów Euro w innym nienazwanym kraju UE. Komisja nie wie jeszcze, gdzie znajdują się pozostałe rezerwy rosyjskiego banku centralnego i dlatego w ostatnim pakiecie sankcji zawarto obowiązek informowania o miejscu ich przetrzymywania.
Zainwestowanie tych miliardów w „płynne, wysoko oceniane aktywa” o stosunkowo krótkim terminie zapadalności może wygenerować „znaczące roczne przychody z medianą około 2,6 procent” – napisała Komisja. Pobieżne wyliczenie wskazuje, że była to kwota 7,8 mld USD, które dodatkowo można by przeznaczyć na odbudowę Ukrainy.
POLITICO zwraca uwagę: jeśli i kiedy sankcje zostaną zniesione, właściciel zamrożonych aktywów powinien być w stanie odzyskać kapitał, a także wszelkie zwroty, które zostały uzgodnione w umowie przed zamrożeniem aktywów. Jednak wszelkie zwroty przekraczające tę wartość mogą zostać przywłaszczone i wykorzystane na odbudowę Ukrainy.
Dyrektor Popowski był gościem webinaru dla ukraińskich samorządowców, przeprowadzonego w ramach Projektu „Praca dla odbudowy ukraińskiej przedsiębiorczości”.
Dyrektor podkreślił, że:
- Ukraina radzi sobie z bieżącą naprawą strat i wyrządzonych szkód.
- Komisja Europejska docenia aktywność społeczeństwa obywatelskiego Ukrainy w tym trudnym czasie.
- Odbudowę trzeba ujmować w kontekście członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej. Odbudowując ze zniszczeń wojennych gospodarkę oraz przywracając funkcjonowanie instytucji państwa trzeba uwzględnić to, co jest potrzebne w procesie akcesyjnym do UE. Elementem tej pracy jest harmonizacja prawa ze standardami unijnymi.
- Osiągnięciem państwa ukraińskiego jest sprawna i szybka digitalizacja usług administracyjnych, której może pozazdrościć wiele państw europejskich.
Ambasador Ukrainy w RP Wasyl Zwarycz wskazywał, że mimo trudnych warunków wojny samorządy działają, centralne organy władzy działają, biznes działa. Jest to wzór tego, jak może funkcjonować państwo w warunkach agresji. Po 24 lutego 2022 roku 39 proc. firm zaprzestało działalność. Jednak teraz ukraiński biznes przeżywa prawdziwy renesans, szczególnie to dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw. Obecnie w Ukrainie co miesiąc jest zakładane od 15 do 20 tys. firm. Biznes demonstruje nową moralną jakość, jest elementem państwowotwórczym – płaci podatki, tworzy nowe miejsca pracy, wspierają gospodarkę i siły zbrojne. Firmy adaptowały się, stworzyły nowe biznesplany, przeorientowały się eksport. Jeśli decydują się na relokację – to w granicach kraju. Jedynie 2 proc. przedsiębiorstw relokowało się za granicę.
W Polsce pracuje duża reprezentacja ukraińskiego biznesu, która zdobywa doświadczenie funkcjonowania w warunkach europejskich, zgodnie z regulacjami i standardami unijnymi. „Kiedy Ukraina wejdzie do UE, będzie to naszym zasobem. Jako Ambasada wspieramy firmy w ekspansji na rynki zagraniczne, w założeniu działalności i oddziałów w Polsce. Szczególna ważna jest tu nasza współpraca z Polsko-Ukraińską Izbą Gospodarczą” – podkreślił ambasador.
Diana Barynowa, Prezeska Centrum Rozwoju Samorządu Lokalnego apelowała do liderów lokalnych społeczności: „prędzej czy później wejdziemy do UE, będziemy mogli liczyć na wsparcie i fundusze, ale już teraz trzeba wiedzieć, kto w strukturze hromady zajmuje się projektami unijnymi. Z mojego doświadczenia wynika, że nie każda jednostka ma takie odziały, a to jest ważne, by znaleźć możliwości oddelegowania do tej pracy chociażby jednego specjalistę. To jest wasza inwestycja w przyszłość”.
Większość hromad ma opracowaną strategię rozwoju jednostki, ale ich czśść powstała jeszcze przed wojną. Należy je zaktualizować. Wojna to ogromne straty, ale też szanse. Teraz np. hromady z zachodniej Ukrainy otrzymały dużą szansę w postaci kapitału ludzkiego czy relokowanych firm. „Waszym zadaniem jest teraz stworzenie takich warunków by je zatrzymać” – przekonywała.
Diana Barynowa doradziła samorządowcom dwa działania:
- „Ważne jest przeanalizowanie, czego chcecie. Jakie macie projekty inwestycyjne dla biznesu, a jakie dla rozwoju infrastruktury? To są różne rzeczy, nie wolno je mylić”.
- „Warto szukać zagranicznych partnerów, nawiązywać współpracę z innymi krajami – samorządami, organizacjami. Pozwala to nie tylko na przejęcie doświadczenia i technologii, ale także na poszerzenie horyzontów osób zarządzających i mieszkańców hromady, a w przyszłości – na jakościowe zmiany. Warto wyjeżdżać na wizyty studyjne, na konferencje, by partnerów zainteresować, pokazać możliwości i potencjał waszych hromad”.
Na webinarze zarejestrowanych było 137 uczestników z Ukrainy. W kwietniu kolejny webinar, tym razem o pomocy ze strony agend ONZ- United Nations Global Compact Network Poland i UNOPS Ukraine.
Granty finansowane są w ramach Single Market Programme EU / Programu Jednolitego Rynku UE. Ukraina przystąpiła do tego programu na mocy porozumienia podpisanego przez przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen i premiera Ukrainy Denysa Szmyhala w dniu 2 lutego 2023 roku.
- Pierwsze wezwanie do składania ofert to „Business Bridge”/ „Most Biznesu” . Budżet w wysokości 4,5 mln Euro da wsparcie finansowe ukraińskim MSP, dotkniętym wojną w formie bonów dostępu do usług i uczestnictwa w targach w UE. Projekt będzie zarządzany przez organizacje wspierające biznes, takie jak Europejska Sieć Przedsiębiorczości (EEN), Europejska Sieć Klastrów i inne organizacje.
Celem zaproszenia jest utworzenie konsorcjum organizacji biznesowych, które wybierze do 1 500 ukraińskich MŚP zorientowanych na wzrost i zrównoważony rozwój, które skorzystają z bezpośredniego wsparcia w wysokości do 2 500 Euro. To bezpośrednie wsparcie pokryje koszty ponoszone przez ukraińskie MŚP na usługi wsparcia biznesu, takie jak:
– badania rynku w celu zidentyfikowania partnerów europejskich;
-doradztwo prawne, organizacyjne lub finansowe w zakresie zakładania nowej spółki lub adaptacji istniejącej;
– pomoc w uczestnictwie lub podróży na targi w UE;
– oraz doradztwo prawne w zakresie praw własności intelektualnej.
Więcej informacji pod tym linkiem.
- Drugie wezwanie to „Erasmus for Young Entrepreneurs – Ukraine”/ Erasmus dla młodych przedsiębiorców – Ukraina. Granty w wysokości 3 mln Euro pozwolą nowym ukraińskim przedsiębiorcom zdobyć doświadczenie biznesowe w innych krajach europejskich. Projekt będzie realizowany w ramach już istniejącego programu Erasmus dla młodych przedsiębiorców.
W ramach tego grantu zostaną wybrane organizacje z Ukrainy i UE, które zrekrutują do 430 nowych ukraińskich przedsiębiorców i połączą ich z przedsiębiorcami w UE. Następnie projekt zapewni wsparcie finansowe tym przedsiębiorcom i przyczyni się do pokrycia ich kosztów utrzymania i podróży.
Więcej informacji pod tym linkiem.
Były premier i były prezes Narodowego Banku Polskiego, obecnie eurodeputowany, wyjaśniał, że darowanie długów Ukrainy politycznie będzie o wiele łatwiejsze niż darowanie długów Grecji w 2012 roku. Wtedy kanclerz Angelę Merkel ogarnął strach przed groźną sekwencją, że jak UE odpuści Grekom, to Włochy i Hiszpania się ustawią natychmiast w kolejce do darowania długów. „Tutaj nie będzie żadnej kolejki” – podkreślał prof. Belka.
Dodawał, że oddłużenie nie zachwieje strefą Euro, bo Euro po prostu musi istnieć. Jest silna wola polityczna za utrzymaniem i wzmacnianiem wspólnej waluty europesjkiej. Dzięki stworzenie Europejskiego Banku Centralnego, Euro jako waluta po prostu nie może upaść.
Debatę zorganizowała frakcja Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim, odbyła się w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, 3 marca 2023.
Zapis debaty dostępny jest na https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,29528264,putin-nie-szuka-zolnierzy-w-moskwie-czy-w-petersburgu-tylko.html
Wiceminister energii Farid Safarow poinformował o zasadach pracy grupy roboczej, utworzonej w ramach Ministerstwa Energii w zakresie organizacji pomocy humanitarnej w sektorze energetycznym.
„Ministerstwo ściśle współpracuje z międzynarodowymi partnerami, aby przyciągnąć maksymalną pomoc dla ukraińskiego sektora energetycznego, którego obiekty Rosja codziennie atakuje pociskami, dronami i artylerią. Jednym z takich mechanizmów jest Fundusz Wsparcia Energetycznego Ukrainy, który został utworzony w ramach Sekretariatu Wspólnoty Energetycznej” – podkreślił Safarow. Zaznaczył, że grupa robocza przy Ministerstwie energetyki już zatwierdziła wnioski 30 energetycznych firm o zakup ze środków Funduszu Wsparcia Energetycznego Ukrainy niezbędnego sprzętu o wartości ponad 107 mln EUR.
Farid Safarow wezwał ukraińskie firmy do aktywniejszego udziału w procedurach przetargowych i tym samym do wsparcia nie tylko sektora energetycznego, ale także całej gospodarki kraju.
Fundusz Wsparcia Energetycznego Ukrainy, prowadzony przez Sekretariat Wspólnoty Energetycznej, gromadzi środki finansowe od rządów, międzynarodowych instytucji finansowych, organizacji międzynarodowych oraz prywatnych darczyńców, których celem jest udzielanie awaryjnego wsparcia finansowego ukraińskiemu sektorowi energetycznemu.
18 stycznia, w czasie Forum Ekonomicznego w Davos, administrator USAID Samantha Power ogłosiła, że administracja zamierza współpracować z Kongresem w celu zapewnienia 125 milionów USD „na wsparcie odporności ukraińskiej infrastruktury energetycznej i użyteczności publicznej w obliczu ataków Federacji Rosyjskiej”.
USAID wykorzysta 125 milionów dolarów na zakup niezbędnego sprzętu, w tym dodatkowych turbin gazowych, mobilnych transformatorów wysokiego napięcia, sprzętu do naprawy podstacji dystrybucyjnych i zasilania awaryjnego dla dostaw wody i usług ciepłowniczych w Kijowie.
Nowe finansowanie jest uzupełnieniem znaczącej pomocy USA dla ukraińskiego sektora energetycznego, udzielanej od początku rosyjskiej inwazji. USAID dostarczył już 1 548 generatorów do 22 obwodów w całej Ukrainie, a wiele innych jest w drodze. Generatory te zapewniają energię elektryczną i ogrzewanie szkołom, szpitalom, ośrodkom zakwaterowania dla osób wewnętrznie przesiedlonych, przedsiębiorstwom ciepłowniczym i systemom wodnym. USAID zainwestował 55 milionów USD w infrastrukturę ciepłowniczą Ukrainy.
Na podstawie:
Premier Denys Szmyhal wyjaśnił, że nowy urząd powstał w celu optymalizacji procesów pracy przy odbudowie kraju. Podkreślił, że realizacja planu wielkiej odbudowy Agencja stanie się ważnym elementem współpracy z UE.
W przededniu decyzji o powołaniu Agencji premier wraz z ekipą rządową odwiedzili Irpień i zapowiedzieli uruchomienie programu „Odbudowa Ukrainy” w ramach platformy United24. Celem programu będzie odbudowa prawie dwudziestu budynków mieszkalnych w Irpieniu, Borodziance, Hostomelu, wsiach Buzowa i Mila. Te jednostki administracyjne w obwodzie kijowskim najbardziej ucierpiały w wyniku rosyjskiej inwazji.
Według danych Ministerstwa Infrastruktury jesienią 2022 roku w uszkodzonych lub zniszczonych mieszkaniach mieszkało ponad 2,4 mln Ukraińców. W samym Irpieniu uszkodzonych zostało 10 596 budynków, czyli prawie połowa miasta. Platforma RebuildUA szacuje szkody w zasobach mieszkaniowych – budynkach wielomieszkaniowych i prywatnych – na 17,7 mld UAH. Jedna dziesiąta wieżowców, w których mieszkało ponad 3600 osób, została całkowicie zniszczona. 60 wieżowców i 620 prywatnych domów w Irpieniu zniszczono w stopniu, który uniemożliwia odbudowę.
Rozpoczęcie szeroko zakrojonych prac nad odbudową mieszkań w całej Ukrainie zależy od powodzenia projektu pilotażowego. Szef rządu jest przekonany, że utworzenie tej agencji pozwoli zoptymalizować procesy, uniknąć chaosu w planowaniu i realizacji odbudowy zniszczonych wojną osiedli.
MŚP mają kluczowe znaczenie dla tworzenia miejsc pracy i wartości dodanej w Ukrainie, odpowiadając za około 82 procent zatrudnienia i 64 procent wartości dodanej jako udział w PKB. Według Advanter Group tylko w pierwszych 75 dniach wojny ukraińskie MŚP straciły 64-85 mld USD w zniszczonych aktywach i utraconych zyskach.
Dzięki programowi EBOR około 80 ukraińskich firm otrzyma do 30 000 Euro zwrotu kosztów relokacji, które nie zostały wcześniej zwrócone przez inne organizacje, w tym za:
– transport sprzętu, surowców i produktów;
– pakowanie, demontaż, kalibracja, naprawę, wynajem, leasing i zakup sprzętu;
– lokale: do jednego miesiąca czynszu, prace inżynieryjne lub remontowe/budowlane związane z magazynowaniem sprzętu i pomieszczeniami produkcyjnymi.
Firmy muszą spełniać następujące kryteria:
- do 500 pracowników:
- do 50 mln Euro obrotu lub 43 mln Euro sumy bilansowej;
- co najmniej dwa lata działalności operacyjnej;
- ponad 50 proc. ukraińskiej własności.
Zgłoszenia można nadsyłać do 31 stycznia 2023 r., a zgłoszenia można przesyłać pod linkiem: https://form.jotform.com/223342545115044
Więcej: https://www.ebrd.com/ebrd-ukraine-asb-sme-relocation-support
„Z ogromną radością dzielimy się informacją, że pierwszy transport z materiałami pomocowymi o wartości 400 tys. zł, przeznaczonymi na odbudowę kluczowych budynków w Buczy, dziś dotarł bezpiecznie na miejsce” – czytamy na profilu UN Global Compact Network Poland, prowadzonym na LinkedIn.
UN Global Compact Network Poland i UNOPS w partnerstwie z Polskim Czerwonym Krzyżem, zakupił i dostarczył pierwszą partię materiałów do ocieplania budynków. Na ten cel przeznaczono ostatnią część środków zebranych w ramach apelu „Zjednoczony biznes dla Ukrainy”.
„Potrzeba minimum 10-12 takich operacji, aby zaspokoić najpilniejsze potrzeby – mróz to kolejny wróg na tej wojnie, nie dajmy zamarznąć naszym sercom. (…) Serdecznie dziękuję wszystkim zaangażowanym w ten proces” – mówi Kamil Wyszkowski, Dyrektor Wykonawczy UN Global Compact Network Poland.
W ten transport zaangażowane były: UNOPS, PCK, FAKRO, Agencja Celna Gigamper, Elbud i Blachotrapez.
Jak poinformowało Ministerstwo Gospodarki Ukrainy, system e-zamówień Prozorro, w tym katalogi Prozorro Market, spełnia wymagania dotyczące e-zamówień finansowanych przez Bank Światowy.
„Agencje wdrażające operacje finansowane przez Bank Światowy mogą korzystać z systemu e-zamówień i Prozorro Market w przypadku przetargów wymagających stosowania krajowych procedur zamówień publicznych z progiem budżetowym do 5 mln Euro”- powiedział Arup Banerji, dyrektor regionalny banku na Europę Wschodnią.
Jednocześnie eksperci Banku Światowego przedstawili listę zaleceń, dotyczących usprawnienia systemu. Obejmują one, m.in., mechanizm odwoławczy.
Jak poinformowało Ministerstwo Gospodarki, możliwość korzystania z systemu zgodnie z wymogami Banku Światowego będzie dostępna w marcu 2023 r.
Ponadto rozważane jest dostosowanie systemu Prozorro do specyficznych potrzeb w zakresie pozyskiwania szczególnych „towarów” dla odbudowy Ukrainy, takich jak usługi konsultantów oraz prace projektowe i architektoniczne.
„Stanowisko Banku Światowego jest takie, że począwszy od 2023 roku Prozorro powinno być wykorzystywane we wszystkich projektach odbudowy, które finansuje ten bank” – dodało Ministerstwo Gospodarki.
Jak będzie pracowało to centrum?
Według informacji zebranych przez eDIALOG, centrum będzie hubem, do którego strony trzecie- rządy, głównie państw G 7 i firmy prywatne- dostarczą darowizny rzeczowe w postaci sprzętu i materiałów niezbędnych do utrzymania dostaw energii w Ukrainie. Zadaniem centrum będzie obsługa formalna tej pomocy, zwłaszcza odprawa celna oraz dostarczenie sprzętu i materiałów do Ukrainy. Koszty tych działań będą pokrywane ze środków UE. Czyli darczyńca nie poniesie dodatkowych kosztów transportu i ryzyk.
Taki mechanizm pomocy opracował Sekretariat Wspólnoty Energetycznej, który w imieniu KE pełni koordynacyjną rolę w tym procesie.
Przewodnicząca Komisji zapowiedziała, że UE szybko przekaże Ukrainie 200 średniej wielkości transformatorów z Litwy, jeden mobilny transformator z Łotwy i 40 generatorów z Rumunii. „Każdy z tych generatorów może zapewnić nieprzerwane zasilanie małego i średniego szpitala” – powiedziała przewodnicząca.
Władze Ukrainy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy szacują miesięczny deficyt budżetu państwa prowadzącego wojnę obronną wynosi 3-4 mld Euro. USA zadeklarowały już comiesięczne wsparcie budżetu Ukrainy w kwocie 1,5 mld USD.
Ta regularna pomoc finansowa UE i USA w przyszłym roku pomoże Ukrainie wypłacać pensje i emerytury oraz utrzymywać podstawowe usługi publiczne, takie jak szpitale, szkoły i mieszkania dla relokowanych osób. Pomoc zapewni też stabilność makroekonomiczną i pozwoli odbudować infrastrukturę krytyczną zniszczoną przez Rosję, w tym taką jak sieci i stacje energetyczne, systemy wodne, sieci transportowe, drogi i mosty.
Jak będzie działał ten pakiet?
Środki finansowe zostaną przekazane w formie wysoce preferencyjnych pożyczek z terminem płatności do 35 lat, począwszy od 2033 r. UE zaproponowała pokrycie kosztów oprocentowania przez dodatkowe, ukierunkowane płatności państw członkowskich do budżetu UE. Wsparcie może być powiększone o dodatkowe dotacje państw członkowskich Unii i spoza Unii.
Tej pomocy makrofinansowej powinny towarzyszyć reformy, które pomogą Ukrainie w uzyskaniu członkostwa w UE. Oznacza to, że ukraińskie władze będą musiały uzupełnić wsparcie finansowe reformami sektorowymi i instytucjonalnymi, w tym reformami antykorupcyjnymi i sądowniczymi, poszanowaniem praworządności, dobrymi rządami oraz modernizacją instytucji państwowych i lokalnych. Przy wypłacie rat Komisja Europejska będzie sprawdzała, czy reformy te zostały skutecznie wdrożone.
W jaki sposób pakiet będzie finansowany?
Komisja zaciągnie pożyczki na rynkach kapitałowych z wykorzystaniem strategii zdywersyfikowanego finansowania. Komisja proponuje także wykorzystanie rezerwy budżetowej UE na lata 2021–2027.
Na podstawie komunikatu Komisji Europejskiej
Pełny tekst komunikatu: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_6699
UE wraz z państwami członkowskimi i prywatnymi przedsiębiorstwami dostarczyła Ukrainie awaryjny sprzęt energetyczny o wartości milionów euro, ale w świetle nasilających się ataków ze strony Rosji należy zwiększyć poziom wsparcia. Oprócz niezbędnego sprzętu udostępniono 25,5 mln EUR na pokrycie najpilniejszych potrzeb za pośrednictwem Funduszu Wsparcia Energetycznego Ukrainy, który Komisja utworzyła wraz ze Wspólnotą Energetyczną.
Komisarz Simson uczestniczyła również w pierwszym posiedzeniu Międzynarodowego Komitetu Doradczego ds. Energii dla Ukrainy (IEAC4U), nowym forum powstałym na spotkaniu ministrów energetyki UE w Pradze w połowie października. IEAC4U pomoże koordynować wysiłki wszystkich uczestniczących krajów i zapewni pomoc techniczną w dostosowaniu darowizn do potrzeb Ukrainy.
Jak dotąd Komisja w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności ułatwiła liczne dostawy niezbędnego sprzętu energetycznego, od generatorów po transformatory. Z rezerw UE dostarczono środki i sprzęt do przeciwdziałania zagrożeniom chemicznym, biologicznym, radiologicznym i jądrowym o wartości ponad 40 mln EUR. Komisja wsparła również kwotą 7,7 mln EUR Państwowe Centrum Naukowo-Techniczne Bezpieczeństwa Jądrowego i Radiologicznego Ukrainy.
Przejście od deklaracji do konkretów wymaga czasu. Porozumienie państw, organizacji międzynarodowych oraz instytucji finansowych nie jest proste. Mam jednak nadzieję, że film pokazujący ofiary rosyjskiej agresji, który był ilustracją wystąpienia premiera Ukrainy Denysa Szmyhala, poruszy nie tylko uczucia, ale też machinę biurokratyczną świata zachodniego. Ukraina wchodzi w 9. miesiąc wojny i w dniu berlińskiej konferencji wicepremier Iryna Wereszczuk wygłosiła dramatyczny apel do Ukraińców, by na zimę nie wracali do ojczyzny, bo zabraknie dla nich prądu.
Co usłyszałem?
Okazało się, że celem Międzynarodowej Konferencji Eksperckiej jest wypracowanie rekomendacji do decyzji politycznych w sprawie programu odbudowy Ukrainy. Czyli- najpierw „nadbudowa” instytucjonalna, potem „baza” finansowa. Jaka „nadbudowa”?
Po pierwsze, potrzebna jest platforma koordynacji pomocy finansowej, deklarowanej z całego świata i podejmuje się tego Komisja Europejska. Znając metodyczność działania Brukseli, to dobra wiadomość dla Ukrainy.
Po drugie, odbudowa to w istocie transformacja, przebudowa, „katalizator” zmian, które doprowadzą Ukrainę do członkostwa w Unii Europejskiej. Taki charakter będą miały finansowane projekty.
Po trzecie, wsparcie odbudowy będzie zdecentralizowane, kierowane do społeczności lokalnych, co gwarantuje transparentność i skuteczną kontrolę wydatków. Kto poznał ukraińskich samorządowców, liderów lokalnych społeczności, ten wie, że dopilnują inwestycji i rozliczeń.
Po czwarte, wskazano że przy odbudowie kraju- który prawdopodobnie jest po Estonii drugim najbardziej zdygitalizowanym krajem Europy- trzeba wykorzystać jego własny kapitał ludzki.
Po piąte, tzw. Plan Marshalla dla Ukrainy wymaga zaangażowania polityków, gdyż ta inwestycja w Ukrainę jest także inwestycją w obronę demokratycznych wartości w świecie.
Czego nie usłyszałem?
Przedstawiono różne oceny potrzeb finansowych, związanych z odbudową Ukrainy. Bank Światowy określa je na 350 mld USD, Ukraina na 750 mld USD. W Berlinie nie dowiedzieliśmy się jednak, jakie środki międzynarodowa społeczność chce przeznaczyć na odbudowę Ukrainy. Kolejna konferencja w tym formacie w połowie przyszłego roku, w Wielkiej Brytanii.
Zamiast kwot przewodnicząca Komisji Europejskiej wskazała cel: zbudowanie pluralistycznej platformy darczyńców, w celu koordynowania natychmiastowego przywracania zniszczonej infrastruktury i wsparcia długotrwałej odbudowy. Polski premier wyraził przekonanie, że to Rosja musi zapłacić za odbudowę Ukrainy. Kanclerz Niemiec mówił, że konfiskata rosyjskich pieniędzy w zachodnich bankach to trudny problem, wymagający pracy. Dodawał, że państwa też muszą wykazać solidarność finansową z Ukrainą. Premier Ukrainy dziękował wszystkim za wsparcie, a Polskę wymienił na poczesnym miejscu. Ale też alarmował, że już teraz Ukraina potrzebuje 17 mld Euro pomocy na szybką odbudowę niszczonej infrastruktury, dostarczającej energię elektryczną i cieplną oraz wodę. Ze środków budżetu państwa zmuszonego do obrony przed agresją można odbudować tylko 5 proc. zniszczonych obiektów. Unia przekazała już Ukrainie 35 mld Euro i zapowiedziała że solidarnie ze Stanami Zjednoczonymi będzie wspierała jej budżet kwotą 1,5 mld USD miesięcznie.
Prezydent Szwajcarii powiedział: ludzie potrzebują perspektywy. Premier Ukrainy mówił dobitnie, że z odbudową nie można czekać „na lepsze czasy”, na uspokojenie sytuacji, że ludzie muszą żyć, muszą pracować, ich dzieci muszą chodzić do szkoły. Mówił po angielsku, może więc zagraniczni politycy szybciej zrozumieją te proste potrzeby Ukraińców.
Dariusz Szymczycha
Przypomniał, że w ciągu 225 dni rosyjskiej inwazji odnotowano 94 596 zniszczonych obiektów infrastrukturalnych. W tym w regionie Kijowa – ponad 25 tysięcy obiektów, w Doniecku – ponad 20 tysięcy, w Charkowie – ponad 9 tysięcy obiektów. W tej licznie znajduje się ponad 74 tysiące budynków mieszkalnych. Każdego dnia trzeba dodawać nowe obiekty.
Z powodu niedostatków budżetowych rozpoczęto odbudowę 11 tysięcy obiektów, co stanowi 13 proc. odnotowanych dotąd zniszczeń.
W celu przyciągnięcia pomocy finansowej od zagranicznych rządów, agencji i organizacji międzynarodowych, postanowiono utworzyć Fundusz Odbudowy Ukrainy.
Darczyńcom zapewniona będzie transparentność Funduszu:
- 75 proc. jego rady nadzorczej będzie przedstawicielami darczyńców;
- 100 proc. kadry zarządzającej Funduszem zostanie powołane przez darczyńców;
- wszystkie sprawozdania Funduszu będą publicznie dostępne.
„Ważnym aspektem, który dostrzegamy jest stworzenie nieformalnej trójstronnej platformy, która obejmie ukraińskie władze, partnerów międzynarodowych, a także ukraińskie społeczeństwo obywatelskie i biznes. To sektor prywatny powinien stać się jednym z głównych motorów odbudowy” – powiedział Szmyhal.
Podczas wydarzenia uczestnicy zapoznają się z projektami inwestycyjnymi w dziedzinie przetwórstwa produktów rolnych, logistyki, produkcji materiałów budowlanych o łącznej wartości ponad 1 mld USD.
Rozumiejąc potrzebę specjalnych mechanizmów stymulujących inwestycje w tym trudnym czasie, wydarzenie rozpocznie się od omówienia możliwości ubezpieczenia inwestycji prywatnych oraz innych ważnych dla biznesu tematów.
Zapraszamy wszystkich do udziału w forum online. REJESTRACJA
Organizatorzy zapewniają tłumaczenie symultaniczne z i na język angielski.
Poinformowała o tym służba prasowa rządu po rozmowie premiera Denisa Szmyhala z prezesem EBI Wernerem Hoyerem. Szmyhal zaakcentował, że szybki proces eurointegracji Ukrainy poprawi współpracę z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym. Potrzebne jest wsparcie EBI dla projektów odbudowy, modernizacji i reform w Ukrainie. Premier dodał, że niektóre obiekty infrastrukturalne trzeba odbudować już teraz, na co Ukraina potrzebuje w tym roku 3,4 mld USD.
Ukraina liczy, że Europejski Bank Inwestycyjny włączy się w finansowanie odbudowy Ukrainy, a także w państwowy program grantowego wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw.
„ Państwo rozumie, że duże przedsiębiorstwa są zagrożone ostrzałem ze strony Rosji. Niektóre z nich mają już uszkodzoną lub zniszczoną infrastrukturę, pozostawiając wiele osób bez pracy. Naszym celem jest więc szybkie stworzenie wielu miejsc pracy i widzimy realizację tego zadania w rozwoju i tworzeniu mikro, małych i średnich firm “- powiedział Szmyhal.
Podczas tej rozmowy Hoyer zadeklarował wysłanie kolejnej misji EBI do Ukrainy. Jej zadaniem będzie wypracowanie modelu wsparcia dla MŚP.
- 14 września 2022 roku, Europejski Bank Inwestycyjny, który jest bankiem Unii Europejskiej , wypłacił pierwsza transzę pomocy w wysokości 500 mln EUR z pakietu Ukraine Solidarity Urgent Response , wspieranego gwarancją UE. Pomoże ona ukraińskiemu rządowi pokryć priorytetowe krótkoterminowe potrzeby finansowe, zapewnić pilne naprawy uszkodzonych dróg, mostów i infrastruktury kolejowej. Będzie również wspierać strategiczne spółki państwowe – Ukrawtodor i Ukrzaliznycię.
Pakiet wsparcia o wartości 1,59 mld EUR składa się z dwóch bloków interwencji:
- pierwszy w kwocie 1,05 mld EUR służy natychmiastowej pomocy, z czego wypła cone zostało właśnie pół miliarda EUR, kolejne płatności zaplanowano na najbliższe dni;
- drugi blok ma wartość 540 mln EUR i będzie przeznaczony na wznowienie finansowanych przez EBI projektów w Ukrainie.
Pożyczki udzielono w ramach instrumentu finansowego Resilience and Livelihoods Framework (RLF), adresowanego dla firm i krajów dotkniętych wojną Rosji z Ukrainą, która rozpoczęła się 24 lutego. Wraz z darczyńcami i partnerami bank zobowiązał się zainwestować w tym roku 1 mld EUR w ukraińską gospodarkę.
Bank Lwów jest bankiem regionalnym z europejskimi akcjonariuszami, skoncentrowanym na udzielaniu pożyczek dla MŚP w zachodniej części Ukrainy.
W wywiadzie dla agencji Ukrinform podkreśliła, że „Niemcy są bardzo pragmatyczni i lubią konkrety, więc będzie to konferencja, na której chcemy pójść dalej, a nie powtarzać to, co już się wydarzyło. Wiecie, że plan odbudowy Ukrainy przedstawiony w Lugano jest bardzo duży – około 3000 stron. Chcemy dokładniej przyjrzeć się temu, co można teraz zrobić z dostępnymi pieniędzmi i z sąsiadami w Europie, którzy naprawdę chcą zrobić coś dla Ukrainy”.
Według Feldhusen konferencja w Berlinie będzie się różnić od konferencji w Lugano. Ma być konkretniejsza- Niemcy wraz z Komisją Europejską chcą znaleźć te sektory, w których można wnieść bardziej konkretny i szybki wkład do odbudowy Ukrainy.
Pani Ambasador przypomniała, że z 9 mld EUR pomocy makrofinansowej UE przekazano już 1 mld EUR. Na pozostałe około 8 mld są różne pomysły, które są omawiane między Komisją Europejską a państwami członkowskimi UE. „Bardzo chcielibyśmy, aby część tej kwoty nie była pożyczką, ale dotacją, ponieważ uważamy, że Ukraina w obecnych warunkach nie może zwrócić tych środków. Istnieją również inne techniczne szczegóły finansowe, w szczególności kto poręczy kwotę, która będzie pożyczką. Oczekujemy, że na początku września Komisja Europejska przedstawi propozycje, jak można to zrobić, zaś ta pomoc makrofinansowa zostanie przekazana Ukrainie” – powiedział Feldhusen.
Mówiąc o niemieckiej pomocy Felhusen zaznaczyła, że Niemcy wnoszą największy wkład do budżetu europejskiego, a 25 proc. wszystkich kwot przekazywanych Ukrainie przez Unię Europejską pochodzi od niemieckich podatników.
Siedem zasad z Lugano
- Współpraca. Proces odbudowy Ukrainy możliwy jest tylko we współpracy partnerami międzynarodowymi, przy jasnej kontroli dochodów finansowych.
- Skupienie na reformach. Odbudowa, trwałość oraz kontynuacja i doskonalenie reform są ze sobą powiązane.
- Transparentność. Wszystkie procesy zachodzące w Ukrainie muszą wiązać się z odpowiedzialnością i czytelnością.
- Udział demokratyczny. Proces odbudowy Ukrainy powinien być jak najbardziej zdecentralizowany. Decyzje będą podejmowane nie tylko przez najwyższe kierownictwo państwa, ale także przez przedstawicieli władz lokalnych.
- Zaangażowanie wielu interesariuszy. W proces powinni być zaangażowani krajowi i międzynarodowi uczestnicy z biznesu, społeczeństwa obywatelskiego, środowisk akademickich i lokalnych.
- Równość płci i inkluzja. Kobiety, przedstawiciele mniejszości powinni być zaangażowani w odbudowę Ukrainy.
- Zrównoważony proces odbudowy. Integracja aspektów społecznych, gospodarczych i środowiskowych, które są zgodne z zasadą „Buduj lepiej niż było”.
W czasie konferencji zaprezentowano plan odbudowy Ukrainy, nazywany „planem Marshalla 2.0”. Propozycje przygotowała Narodowa Radę ds. Odbudowy Ukrainy po Wojnie – organ doradczy przy Prezydencie Ukrainy. Odbudowa ma trwać 10 lat i będzie realizowana w trzech etapach. Pierwszy obejmuje bieżące potrzeby, w szczególności związane z odtworzeniem niszczonej infrastruktury krytycznej. Drugi etap obejmuje lata 2023–2025 (580 projektów na sumę 350 mld USD), trzeci zaś – okres od 2026 do 2032 r. (270 projektów o wartości 400 mld USD). Plan zakłada wzrost gospodarczy na poziomie 7 proc. rocznie oraz wejście Ukrainy do czołowych 25 państw w przygotowywanych przez Bank Światowy rankingach Human Capital Index (obecnie zajmuje ona w nim 53. miejsce) i Economic Complexity Index (aktualnie 47.pozycja).
Podczas forum zaprezentowano w ramach planu odbudowy 15 programów sektorowych, składających się z 850 projektów, których wartość wynosi ponad 750 mld dolarów.
Zdaniem doradcy szefa Biura Prezydenta Ukrainy, byłego ministra gospodarki Tymofija Myłowanowa, ważne jest, aby reformy były oceniane pod kątem konkretnych rezultatów.
„Jeśli mówimy o korupcji, musimy wyraźnie powiedzieć, że największe ryzyko korupcji występuje tam, gdzie odbywają się zamówienia, gdzie będą kontrakty na odbudowę. A potem potrzebujemy zasad, ile kilometrów dróg, jakie mosty wyremontować, jakie szpitale wybudować, jakie mieszkania. A potem możemy jasno sprawdzić, ile wydano pieniędzy i czy coś zostało zbudowane, czy nie, w jakich cenach i w jakiej jakości. W ten sposób istnieje przejrzystość i odpowiedzialność. Powinno być jak najwięcej szczegółów dotyczących realizacji planu, odpowiedzialności i audytu” – uważa Myłowanow.
OPINIE

MAREK BELKA
„Kluczem w procesie odbudowywania państw jest współdziałanie dwóch partnerów. Pierwszym jest państwo, które przyjmie plan odbudowy jako swój. Ukraina musi po prostu w to uwierzyć. Z drugiej strony musi być natomiast partner, w tym wypadku jest to UE. Nie są problemem pieniądze, ale infrastruktura ich wydawania. A ta się właśnie tworzy, to fundusz RebuildUkraine. Nie boję się o pieniądze na odbudowę. Boję się zamieszania wśród różnych donatorów i tego, że te pieniądze nie będą w przejrzysty sposób wydawane. (…) Wiceszef Komisji Europejskiej Valdis Dombrovskis przed spotkaniem ministrów finansów UE powiedział, że zamrożone rosyjskie aktywa mogą być wykorzystane do wsparcia Ukrainy. Nad tą kwestią pracuje specjalna grupa zadaniowa w Komisji. Skoro zamroziliśmy rosyjskie aktywa, to można je teraz przeznaczyć na odbudowę. To trudne, ale nie niemożliwe. Te pieniądze naprawdę przydadzą się Ukrainie”.
24 maja 2022, Baltic Business Forum w Świnoujściu.

URSULA VON DER LEYEN
„Oczywiście słowo ODBUDOWA kojarzy się przede wszystkim z odbudową Ukrainy. Właśnie wróciłam z konferencji w Lugano, poświęconej odbudowie (tego kraju- red.). Tam zapoznaliśmy się z bardzo efektownym planem odbudowy Ukrainy. Przedstawiciele ponad 40 krajów oraz organizacji międzynarodowych uzgodnili zasady z Lugano: własność Ukrainy, ukierunkowanie na reformy, przejrzystość, odpowiedzialność i rządy prawa, uczestnictwo demokratyczne, równość płci i włączenie społeczne oraz zrównoważony rozwój. To są dobre zasady, ale teraz musimy wypełnić je życiem".
6 lipca 2022, przemówienie wygłoszone w Parlamencie Europejskim podczas debaty na temat priorytetów czeskiej prezydencji w Radzie UE .


MYKHAILO KUCHAR
„ Największym beneficjentem powojennej odbudowy powinno być budownictwo oraz przemysł zbrojeniowy. To mogą być lokomotywy odbudowy całej gospodarki.(…)
Podstawą rozwoju ma być liberalizacja całej gospodarki, wprowadzenie jasnych przepisów wykluczających korupcję urzędniczą, ustanowienie na całej Ukrainie swoistej strefy wolnocłowej. (…)
Działają w całym kraju różne fundusze, które zajmują się skupowaniem mieszkań w Kijowie czy Charkowie - nawet takich, których fizycznie już nie ma. Jest przecież nadzieja, że w tych miejscach powstaną nowe domy. Oczywiście sprzedaż nieruchomości odbywa się po cenach niższych nawet do 50 proc. niźli ich wartość przedwojenna. Wspomniane firmy wiedzą jednak, co robią; zdają sobie sprawę z ryzyka. Jednocześnie wierzą w zwycięstwo wojenne Ukrainy.”
29 lipca 2022, wywiad dla portalu www.wnp.pl
WEBINARY
