GRZYBCZYK KAMIŃSKI GAWLIK RADCY PRAWNI SPÓŁKA PARTNERSKA
Uniwersytecka 18
40-007 Katowice
tel. +48 32/450 20 20
gfkk@gfkk.pl
autor opracowania
NAWIGACJA
Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ)
Krajowy Rejestr Zadłużonych (KRZ) to publiczny, bezpłatny portal prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach Portalu Rejestrów Sądowych, za którego pomocą można uzyskać informację m.in. na temat:
- prowadzonych postępowań upadłościowych,
- prowadzonych postępowań restrukturyzacyjnych,
- prowadzonych postępowań w sprawach orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
- prowadzonych egzekucji sądowych lub administracyjnych, które zostały umorzone z powodu ich bezskuteczności.
Ponadto, KRZ służy pełnomocnikom oraz stronom, a także doradcom restrukturyzacyjnym czy syndykom do składania wniosków i pism procesowych w postępowaniach restrukturyzacyjnych, upadłościowych i dotyczących zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż od dnia 1 grudnia 2021 r. zgodnie z przepisami Ustawy Prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 794) oraz Ustawy Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 r. (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 1428) istnieje obowiązek wnoszenia pism oraz wniosków wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego z wykorzystaniem zamieszczonych tam formularzy.
Powyższy obowiązek dotyczy w szczególności wniosków o ogłoszenie upadłości, wniosków restrukturyzacyjnych czy zgłoszeń wierzytelności, a także głosowania nad układem i zbierania głosów wierzycieli.
Portal Rejestrów Sądowych, w ramach którego działa Krajowy Rejestr Zadłużonych, posiada również możliwość monitorowania podmiotów zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jest to bardzo przydatna funkcja, gdyż pozwala na bieżąco śledzić zmiany zachodzące u naszego kontrahenta, zwłaszcza w przedmiocie otwarcia postępowania upadłościowego, restrukturyzacyjnego czy też likwidacji.
Postępowanie upadłościowe
Postępowanie upadłościowe jest prowadzone w oparciu o przepisy Ustawy Prawo upadłościowe i obejmuje swoimi regulacjami osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 33 § 1 Kodeksu Cywilnego, prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową, które są niewypłacalne. Postępowanie upadłościowe może być również prowadzone wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, wówczas mamy do czynienia z tzw. upadłością konsumencką.
Podstawą do ogłoszenia przez dłużnika upadłości jest powstanie u niego stanu niewypłacalności. Niewypłacalność w rozumieniu Ustawy Prawo upadłościowe to sytuacja, w której to dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.
Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów.
Dla przyjęcia stanu niewypłacalności wystarczy spełnienie którejkolwiek z tych przesłanek samodzielnie.
Dłużnik jest zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Powyższy obowiązek w stosunku do osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.
Brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we wskazanym wyżej terminie skutkuje, zgodnie z art. 21 ust. 3 Ustawy Prawo upadłościowe, możliwością poniesienia odpowiedzialność przez osoby na których ciąży obowiązek zgłoszenia wniosku, za szkody wyrządzone wierzycielom, chyba że nie ponosi on winy za brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Uchwała w sprawie dalszego istnienia spółki
W przypadku wystąpienia przesłanek uzasadniających zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, zwołanie zgromadzenie, o którym mowa w art. 233 Kodeksu spółek handlowych nie zwalnia zarządu spółki z obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z wymogami Ustawy Prawo upadłościowe.
Członek zarządu, który zaniecha zgłoszenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, naraża się na odpowiedzialność karną przewidzianą w art. 586 Kodeksu spółek handlowych, jak i cywilną przewidzianą w art. 21 ust. 3 Ustawy Prawo upadłościowe, jak i przewidzianą w art. 293 i 299 Kodeksu spółek handlowych.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, zgromadzenie zwołane z powodu wystąpienia określonych strat bilansowych powinno powziąć decyzję o obraniu kierunku, zmierzającego bądź do dalszego istnienia spółki, rozwiązania spółki lub złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Powstanie złej sytuacji finansowej spółki w rozmiarach określonych w art. 233 Kodeksu spółek handlowych nie uzasadnia jeszcze samo przez się złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o ile spółka nie zaprzestała płacenia długów, a jej stan majątkowy wystarcza na zaspokojenie długów [1].
Obowiązek zwołania zgromadzenia wspólników przewidziany w art. 233 Kodeksu spółek handlowych ani podjęcie przez wspólników uchwały o dalszym istnieniu spółki nie wyłączają oraz nie zastępują ciążącego na zarządcach obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i nie ogranicza zarządu w jego prawie reprezentacji spółki w zakresie zgłoszenia takiego wniosku (wyr. SN z 19.12.2013 r., II UK 196/13) [2].
Analogicznie sytuacja przedstawia się w kontekście spółki akcyjnej, z tą zmianą, że podstawą będzie art. 397 Kodeksu spółek handlowych.
[1] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2024,
[2] P. Pinior, J.A. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2024,
Przebieg postępowania upadłościowego
Postępowanie upadłościowe można podzielić na następujące etapy:
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości
Wniosek o ogłoszenie upadłości należy skierować do właściwego sądu rejonowego tj. sądu właściwego dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika. Zgodnie z art. 19 ust. 1a Ustawy Prawo upadłościowe jako główny ośrodek podstawowej działalności należy uznać miejsce, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich.
Wniosek może być zgłoszony przez samego dłużnika, a także zgodnie z art. 20 Ustawy Prawo upadłościowe, przez:
- każdego ze wspólników odpowiadających bez ograniczenia za zobowiązania spółki osobowej,
- każdego, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania,
- każdego z likwidatorów, jeżeli podmiot znajduje się w stanie likwidacji,
- spółkę dominującą w stosunku do spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek,
Uprawnionym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest również wierzyciel osobisty dłużnika. Wykluczony z kręgu podmiotów uprawnionych jest natomiast wierzyciel hipoteczny, który nie jest wierzycielem osobistym, ale rzeczowym i może prowadzić egzekucję z określonych składników majątku.
Wymogi formalne wniosku o ogłoszenie upadłości, w zakresie koniecznych do podania informacji, wskazane są w art. 22 – 25 Ustawy Prawo upadłościowe.
Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
W przypadku poprawnego wypełnienia wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika i spełnienia przesłanek, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym jednocześnie wyznaczy syndyka, a dłużnik staje się upadłym. Jednocześnie sąd wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia syndykowi przysługujących m wierzytelności.
Z dniem ogłoszenia upadłości:
- upadły traci prawo zarządu oraz korzystania z własnego mienia, które staje się masą upadłościową służącą zaspokojeniu wierzycieli,
- zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne,
- wygasają m.in. umowy zlecenia, w których upadły był dającym zlecenie, a także umowy agencyjne i umowy pożyczki, o ile przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany,
- postępowania sądowe, administracyjne, sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu.
Ponadto, w przypadku osób fizycznych, z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, zaś jeżeli małżonkowie pozostawali dotychczas w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.
Zgłoszenie wierzytelności i ogłoszenie listy wierzytelności
Dłużnik we wniosku o ogłoszenie upadłości zobowiązany jest wskazać spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty. Natomiast wierzyciel powinien samodzielnie zabezpieczyć swój interes poprzez dokonanie zgłoszenia przysługującej mu wierzytelności do syndyka, terminie 30 dni od daty obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
Złożenie wniosku po terminie będzie skuteczne, jednak wiązać się będzie z poniesieniem dodatkowej opłaty, nawet jeżeli spóźnienie nie nastąpiło z winy wierzyciela. Opłata za zgłoszenie wierzytelności po terminie odpowiada kwocie zryczałtowanych koszty postępowania, które stanowią równowartość 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Zgłoszenia wierzytelności należy dokonać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego KRZ z wykorzystaniem zamieszczonych tam formularzy.
W oparciu o podane przez dłużnika informacje oraz dokonane przez wierzycieli zgłoszenia, syndyk przygotowuję listę wierzytelności. W przypadku, gdy po sporządzeniu pierwotnej listy wierzytelności, zostaną zgłoszone nowe wierzytelności możliwe jest sporządzenie listy uzupełniającej.
Po sporządzeniu listy wierzytelności, występuje on sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy otrzymanej na jej poczet przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu. Jest to szczególnie istotne w przypadku np. umorzenia postępowania.
Sporządzenie planu podziału przez syndyka
Syndyk przygotowuje spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 306 Ustawy Prawo upadłościowe, plan likwidacyjny określa proponowane sposoby sprzedaży składników majątku upadłego, w szczególności sprzedaży przedsiębiorstwa, termin sprzedaży, preliminarz wydatków oraz ekonomiczne uzasadnienie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej.
Likwidacja masy upadłości i zaspokojenie wierzycieli
Likwidacja masy upadłości dokonuje się przez sprzedaż z wolnej ręki lub w drodze przetargu lub aukcji przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części, nieruchomości i ruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych. Po wykonaniu ostatecznego planu podziału sąd stwierdza zakończenie postępowania upadłościowego.
Postępowanie restrukturyzacyjne
Postępowanie restrukturyzacyjne jest to postępowanie sądowe, mające na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji, który jest niewypłacalny lub jest zagrożony niewypłacalnością.
Ustawa Prawo restrukturyzacyjne wyróżnia cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, tj.:
Postępowanie o zatwierdzenie układu
Postępowanie o zatwierdzenie układu, powszechnie uważane jest za najbardziej odformalizowany rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego, ograniczając rolę sądu wyłącznie do zatwierdzenia układu, który to jest przygotowywany przez nadzorcę układu wspólnie z dłużnikiem oraz wierzycielami. Możliwość jego wdrożenia uzależnione jest od wykazania, że ogólna suma spornych zobowiązań nie przekracza progu 15% wszystkich wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Postępowania prowadzone jest przez nadzorcę układu, który jest wybierany przez dłużnika i pełni swoją funkcję na podstawie umowy zawartej z dłużnikiem.
Na wstępie, nadzorca układu po sporządzeniu spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych oraz wstępnego planu restrukturyzacyjnego dokonuje obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, następnie przedstawia wierzycielom propozycje układowe w zakresie ich zaspokojenia np. poprzez rozłożenie spłaty na raty, czy też zmniejszenie wysokości wierzytelności.
Po ustaleniu dnia układowego nadzorca układu zbiera głosy wierzycieli. Wierzyciele oddają głos za pośrednictwem za pośrednictwem systemu teleinformatycznego KRZ z wykorzystaniem zamieszczonych tam formularzy [3].
W przypadku stwierdzenia przyjęcia układu dłużnik skład wniosek do właściwego sądu rejonowego o zatwierdzenie układu. Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzenie układu nadzorca układu obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, którego celem jest kontrola wykonywania przez dłużnika układu określonych w propozycjach.
Po wykonaniu układu lub wyegzekwowaniu wierzytelności objętych układem sąd na wniosek dłużnika lub nadzorcy wykonania układu wydaje postanowienie o wykonaniu układu.
Przyspieszone postępowanie układowe
Przyspieszone postępowanie układowe jest rodzajem postępowania restrukturyzacyjnego, które umożliwia dłużnikowi zawarcie układu z wierzycielami po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie. Możliwość jego wdrożenia uzależnione jest od wykazania, że ogólna suma spornych zobowiązań nie przekracza progu 15% wszystkich wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowanie układowego rozpoznawany jest przez sąd, wyłącznie na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku.
W postanowieniu o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego sąd wyznacza nadzorcę sądowego, który zawiadamia wierzycieli o otwarciu przyspieszonego postępowania układowego. Rolą nadzorcy sądowego jest sporządzenie w terminie dwóch tygodni od dnia otwarcia postępowania: planu restrukturyzacji, spisu wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych. W przyspieszonym postępowaniu układowym nie sporządza się spisu inwentarza [4].
Nadzorca sądowy przeprowadza głosowanie nad układem i propozycjami układowymi.
Nadzorca sądowy przeprowadza głosowanie nad układem i propozycjami układowymi.
Po przyjęciu układu przez wierzycieli sędzia komisarz wyznacza rozprawę w celu rozpoznania układu. Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzenie układu nadzorca układu obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, którego celem jest kontrola wykonywania przez dłużnika układu określonych w propozycjach.
Po wykonaniu układu lub wyegzekwowaniu wierzytelności objętych układem sąd na wniosek dłużnika lub nadzorcy wykonania układu wydaje postanowienie o wykonaniu układu.
Postępowanie układowe
Postępowanie układowe dedykowane jest podmiotom, które pozostają ze swoimi kontrahentami w sporach, gdyż przesłanką jego zastosowania jest spełnienie warunku, iż suma wierzytelności spornych przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem.
Celem postępowania jest zawarcie układu z wierzycielami po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności.
Postępowanie wszczynane jest na wniosek dłużnika złożone do właściwego sądu rejonowego o otwarcie postępowania układowego wraz z planem restrukturyzacyjnym uwzględniający propozycje restrukturyzacji oraz spisem wierzytelności. W przypadku wydania postanowienia o otwarcia postępowania układowego, wyznaczony nadzorca sądowy, w terminie trzydziestu dni od dnia otwarcia postępowania układowego ustala skład masy układowej na podstawie wpisów w księgach dłużnika oraz dokumentów bezspornych, następnie nadzorca sądowy przeprowadza głosowanie nad układem i propozycjami układowymi.
Po przyjęciu układu przez wierzycieli sędzia komisarz wyznacza rozprawę w celu rozpoznania układu. Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzenie układu nadzorca układu obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, którego celem jest kontrola wykonywania przez dłużnika układu określonych w propozycjach.
Po wykonaniu układu lub wyegzekwowaniu wierzytelności objętych układem sąd na wniosek dłużnika lub nadzorcy wykonania układu wydaje postanowienie o wykonaniu układu.
Postępowanie sanacyjne
W postępowaniu sanacyjnym, odmiennie niż we wcześniejszych przypadkach, nie ma znaczenia, w jakim zakresie wierzytelności dłużnika mają charakter sporny. Postępowanie sanacyjne może zostać wybrane przez każdego dłużnika objętego przepisami Ustawy Prawo restrukturyzacyjne.
Postępowanie sanacyjne umożliwia dłużnikowi wieloaspektową możliwość przeprowadzenia działań czynności faktycznych i prawnych, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej swojego przedsiębiorstwa celem przywrócenia mu zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań z poszanowaniem słusznych praw wierzycieli i osób trzecich. Postępowanie sanacyjne powinno z założenia trwać 12 miesięcy, w trakcie których, dzięki wdrożeniu działań sanacyjnych, przedsiębiorstwo powinno odzyskać zdolność do wykonywania swoich zobowiązań, a ponadto być w stanie ponieść koszty wykonania układu.
Takimi czynnościami mogą być np.:
- odstąpienie od niekorzystnych dla dłużnika umów wzajemnych, których dłużnik jest stroną,
- redukcja zatrudnienia,
- sprzedaż majątku dłużnika, ale ze skutkiem sprzedaży egzekucyjnej, tj. co do zasady bez obciążeń.
Zakres dopuszczalnej ingerencji w zasadzie we wszystkie aspekty przedsiębiorstwa dłużnika jest najdalej idący ze wszystkich wskazanych rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych.
Postępowanie wszczynane jest na wniosek dłużnika złożone do właściwego sądu rejonowego o otwarcie postępowania sanacyjnego. W przypadku wydania postanowienia o otwarcia postępowania układowego, wyznaczony nadzorca sądowy, w terminie trzydziestu dni od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego przygotowuje plan restrukturyzacyjny oraz spis wierzytelności. Nadzorca sądowy realizuje plan restrukturyzacyjny po zatwierdzeniu przez sędziego komisarza.
Sędzia komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem niezwłocznie po zrealizowaniu całości lub części planu restrukturyzacyjnego przewidzianej do wykonania w toku postępowania sanacyjnego, nie później jednak niż przed upływem dwunastu miesięcy od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego. Postępowanie restrukturyzacyjne zostaje zakończone z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o odmowie zatwierdzenia układu.
[3] P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024,
[4] Zimerman Filipiak Restrukturyzacja, „Przyspieszone, uproszczone postępowanie układowe”, https://zimmermanfilipiak.pl/prawo-restrukturyzacyjne/przyspieszone-postepowanie-ukladowe/, [dostęp: 29.10.2024 r.]
Sytuacja wierzyciela w postępowaniu upadłościowym oraz restrukturyzacyjnym
Należy wskazać, iż katalog uprawnień przewidzianych przez Ustawę Prawo upadłościowe oraz Ustawę Prawo restrukturyzacyjne, wskazuje, że posiadane przez wierzycieli uprawnienia nie sprowadzają się jedynie do zgłoszenia przysługujących im w stosunku do dłużnika wierzytelności, lecz przewidują szereg instytucji m.in. w zakresie kontroli czynności syndyka lub też zmiany samej osoby syndyka, wyrażenia zgody na dokonanie niektórych czynności w postępowaniu upadłościowym czy też samodzielne zgłaszanie propozycji układowych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze czynności możliwe do podjęcia przez wierzyciela:
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości
Wierzyciel osobisty dłużnika uprawniony jest do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika. Wniosku nie może złożyć wierzyciel rzeczowy, który nie jest jednocześnie wierzycielem osobistym dłużnika. Wierzyciel we wniosku o upadłość dłużnika, powinien uprawdopodobnić swoją wierzytelność.
Sąd uprawniony jest jednak do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał pomiędzy stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Zaskarżenie listy wierzytelności
Wierzyciel uprawniony jest do zgłoszenia sprzeciwu do zgłoszonej wierzytelności ujętej w liście wierzytelności lub braku jej ujęcia.
Złożenie wniosku z propozycją zakupu majątku dłużnika
Wierzyciel w postępowaniu upadłościowym może również złożyć wniosek zawierający propozycję zakupu majątku dłużnika. Przedmiotem wniosku może być całość przedsiębiorstwa dłużnika, zorganizowana część przedsiębiorstwa, lub też składniki majątkowe stanowiące znaczną część przedsiębiorstwa.
Zaskarżenie wyłączenia części majątku z masy upadłości
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Możliwe jest wnioskowanie o wyłączenie składnika majątku z masy upadłości, jeżeli nie należy on do upadłego. Czynność ta podlega jednak zaskarżeniu przez wierzyciela, który może wnieść na nie zażalenie.
Uczestniczenie w Zgromadzeniu Wierzycieli
Zgromadzenie wierzycieli może podejmować uchwały m.in. w zakresie wyłączenia mienia z masy upadłości, zobowiązania wierzycieli do wpłacenia zaliczki na koszty postępowania, czy też orzekania o zmianie składu Rady wierzycieli.
Powołanie i uczestniczenie w Radzie Wierzycieli
Rada Wierzycieli jest organem fakultatywnym, natomiast jego powołanie jest niezbędne, gdy z taką inicjatywą wystąpi określona ilość wierzycieli. Rady wierzycieli, jest organem kontrolno – doradczym, udziela ona pomocy syndykowi, kontroluje jego czynności, bada stan funduszów masy upadłości, udziela zezwolenia na czynności, które mogą być dokonane tylko za zezwoleniem rady wierzycieli. Rada wierzycieli uprawniona jest do żądania od upadłego oraz syndyka wyjaśnień, a także może badać księgi i dokumenty dotyczące upadłości w zakresie, w jakim nie narusza to tajemnicy przedsiębiorstwa. Rada wierzycieli może także przedstawiać sędziemu komisarzowi swoje uwagi o działalności syndyka.
Rada wierzycieli może także doprowadzić do zmiany syndyka. Na skutek uchwały rady wierzycieli podjętej w pełnym składzie, za którą głosowało co najmniej czterech członków, albo na skutek uchwały rady wierzycieli podjętej zgodnie z wnioskiem upadłego sąd zmienia syndyka i powołuje do pełnienia tej funkcji osobę wskazaną przez radę wierzycieli.
Ustawa Prawo upadłościowe oraz Ustawa Prawo restrukturyzacyjne, przewidują również ułatwiony tryb dochodzenia roszczeń przez wierzycieli, w toku zwykłej egzekucji, w przypadku wcześniejszego zakończenia i braku zaspokojenia swoich roszczeń w toku postępowania restrukturyzacyjnego lub upadłościowego. Wyciąg z zatwierdzonego spisu bądź listy wierzytelności stanowi bowiem tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi. W ten sposób wierzyciel, w przypadku umorzenia postępowania, wyposażony zostaje w tytuł egzekucyjny, przez co nie musi dochodzić swoich praw w procesie.
Obowiązki i odpowiedzialność zarządu spółki kapitałowej
Zaistnienie przesłanek w postaci zaistnienia stanu niewypłacalności lub wystąpienie sytuacji, gdy zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku nakładają na zarząd spółki kapitałowej szczególne rodzaj obowiązków.
Źródłami wskazanej powyżej odpowiedzialności członków zarządu spółki, są przede wszystkim z:
- przepisów prawa powszechnie obowiązującego, w szczególności z Kodeksu spółek handlowych, ordynacji podatkowej,
- przepisów regulujących publicznego obrotu papierami wartościowymi – w przypadku spółek notowanych na giełdach papierów wartościowych,
- przepisów wewnętrznych spółki, tj. umowa spółki, statut, regulaminy,
- przepisów i postanowień zawartych w umowach zawartych z kontrahentami.
Odpowiedzialność członków zarządu można podzielić na dwie kategorie,
- odpowiedzialność wobec spółki i wspólników (akcjonariuszy),
- odpowiedzialność wobec osób trzech w tym Skarbu Państwa.
Zarząd jest zobowiązany do stałego monitorowania stanu finansowego spółki, płynności finansowej, zdolności do regulowania zobowiązań oraz badania czy w aktualnym stanie zaistniały przesłanki do wszczęcia postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego. Celem realizacji wskazanego obowiązku, analiza płynności finansowej spółki powinna odbywać się na bieżąco, lecz nie rzadziej niż raz do roku w związku z przygotowaniem sprawozdania finansowego i zwołaniem Zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników lub Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy którego przedmiotem będzie podjęcie uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdania finansowego spółki za poprzedni rok obrachunkowy.
W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością zastosowanie będzie miał art. 233 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że „Jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego, zarząd jest obowiązany niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki”.
Natomiast w spółce akcyjnej zastosowanie będzie miał z kolei art. 397 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że „Jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz jedną trzecią kapitału zakładowego, zarząd obowiązany jest niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki.”
Należy wskazać, że art. 233 oraz 397 Kodeksu spółek handlowych dotyczą każdego bilansu sporządzonego w ciągu roku bez względu na przyczynę jego sporządzenie oraz bez względu na okres, za który został sporządzony. W każdym przypadku zarząd spółki jest zobowiązany zwołać Zgromadzenie Wspólników lub Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy z porządkiem obrad przewidującym podjęcie uchwały w sprawie dalszego istnienia Spółki. Zarząd powinien być również świadomy, że podjęcie przez wspólników lub akcjonariuszy uchwały o dalszym istnieniu spółki nie zwalania Zarządu z odpowiedzialności za spóźnione zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego.
Zarząd Spółki powinien przeanalizować czy w wyniku podjętych przez Spółkę i jej uczestników działań i odpadły przesłanki do zgłoszenia wniosku w przedmiocie upadłości, gdyż np. podjęto uchwałę o dokapitalizowaniu spółki, sprzedaży części majątku, wniesieniu dopłat itp.
W spółkach osobowych nie przewidziano przepisów nakazujących podejmowania uchwał wspólników w sprawie dalszego istnienia podmiotu. Natomiast wspólnicy takich podmiotów odpowiednio do sytuacji finansowej podmiotu winni również analizować sytuację podmiotu i na bieżącą rozważać spełnienie przesłanek do zgłoszenia wniosku o wszczęcie odpowiedniego postępowania upadłościowego.
Co istotne należy zauważyć, iż odpowiedzialność wspólników w spółkach osobowych jest solidarna i subsydiarna wraz ze spółką, a także, wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem, odmiennie niż ma to miejsce w spółkach kapitałowych gdzie wspólnicy, co do zasady, są zwolnieni z odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Odpowiedzialność za prowadzenie spraw spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wynikającą m.in. z braku złożenia w odpowiednim czasie wniosku o ogłoszenie upadłości uregulowano w art. 291 – 300 Kodeksu spółek handlowych. Podobnie rozwiązania obowiązuję w prostej spółce akcyjnej (art. 300123 – 300 134 Kodeksu spółek handlowych) oraz w spółce akcyjnej (art. 479 – 490 Kodeksu spółek handlowych).
Odpowiedzialność Zarządów spółek kapitałowych może dotyczyć odpowiedzialności wobec osób trzecich solidarnej za długi spółki oraz wobec spółki i/lub wspólników (odpowiednio akcjonariuszy).
Należy wspomnieć, że najczęściej spotykanym powództwem przeciwko członkom zarządu jest odpowiedzialność przewidziana w art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Przepis ten traktuje o odpowiedzialności członków zarządu w przypadku bezskuteczności prowadzonej egzekucji względem spółki.
Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Należy również wskazać, iż podobnie uregulowana została odpowiedzialność w ordynacji podatkowej – art. 116, który stanowi, że „za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna”. Przepis ten stanowi również, iż możliwe jest uwolnienie się od odpowiedzialności w przypadku:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu,
lub
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy,
Ponieważ przesłanki uwalniające członków zarządu od tej kategorii odpowiedzialności dotyczą w dużej części zgłoszenia na czas, czyli skutecznego wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, stąd tak istotnym jest złożenie przygotowanego wniosku w odpowiednim momencie. Przy czym należy podkreślić, że wniosek złożony na czas oznacza, że odpowiedni sąd przyjmie wniosek, ogłosi otwarcie postępowania i nie umorzy go z powody braku środków na koszty prowadzenia postępowania upadłościowego.
Sam fakt złożenia wniosku, a nawet wszczęcie postępowania nie uchyla odpowiedzialności. Istotnym jest, aby postępowanie było skuteczne tzn. w jego toku doszło albo do przynajmniej częściowego zaspokojenia wierzycieli albo zawarcia i wykonania układu.
Powództwo o bezskuteczności czynności prawnej
Należy wskazać, że w praktyce spotykane są działania zarządów polegające na rozporządzaniu majątkiem spółki w celu wyprowadzenia określonych składników majątku z przyszłej, potencjalnej masy upadłości w celu zaspokojenie niektórych wierzycieli i / lub pominięcia w zaspokojeniu innych wierzycieli. Należy uznać to za działanie niepożądane, mogące skutkować osobistą odpowiedzialnością członków zarządu jako działanie podejmowane na szkodę wierzycieli czego skutkiem będzie powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej oraz karnej.
Skuteczność podjętych przez członków zarządu spółki czynności prawnych zdziałanych ze szkodą dla wierzycieli może być podważona w procesie sądowym.
Największe znaczenie będzie mieć jednak treść art. 127 Ustawy Prawo upadłościowe, które stanowi, że „bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej”. Przepis ten ma, w swoim założeniu, służyć ochronie masy upadłości, a tym samym wierzycieli upadłego, przed niekorzystnymi czynnościami upadłego dokonanymi przed ogłoszeniem upadłości.
W praktyce najczęściej przedmiotem żądania bezskuteczności są tzw. czynności prawne rozporządzające (przeniesienie, zrzeczenie się, obciążenie prawa), powodujące zmniejszenie się majątku dłużnika do tego stopnia, że staje się on niewypłacalny w całości lub w części. W tym znaczeniu czynnościami uprawniającymi do żądania ich bezskuteczności są również niektóre czynności procesowe, jak uznanie powództwa, ugoda oraz zrzeczenie się roszczenia, a także zaniechanie dokonania czynności prawnej powodującej zwiększenie majątku dłużnika lub zapobiegającej jego zmniejszeniu, jeżeli skutek tego zaniechania był objęty wolą dłużnika, np. gdy dłużnik, mimo że istnieją ku temu podstawy, nie żąda ustalenia ustania obowiązku alimentacyjnego – art. 138 KRO (zob. uchwała SN z 11.10.1980 r., III CZP 37/80).
O ile w przypadku art. 127 Ustawy Prawo upadłościowe ocena czynności prawnej między innymi zależy od wartości świadczeń to w przypadku czynności rozporządzających upadłego zdziałanych z osobami wymienionymi w art. 128 Ustawy Prawo upadłościowe, które stanowi, że „sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, z osobą pozostającą z upadłym w faktycznym związku, prowadzącą z nim wspólnie gospodarstwo domowe albo z przysposobionym lub przysposabiającym, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie”.
W tym przypadku stwierdzeniu nieważności polega każda czynność. Podmiot, który zawarł umowę musi wydać uzyskane świadczenie, a jeśli to nie jest możliwe jego równowartość. Przy czym roszczenie o zwrot ewentualnie zapłaconych kwot w zamian za zwracane świadczenie będzie roszczeniem zgłoszonym do masy upadłości i podlegającym takim samym regułom jak każda inna wierzytelność.
Powyższe dwa przepisy stanowią szczególny rodzaj regulacji zwanej „skargą pauliańską” w postępowaniu upadłościowym, która ma zastosowanie do czynności zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Natomiast zawsze niezależnie przepisów szczególnych wynikających z prawa upadłościowego pokrzywdzony wierzyciel w przypadku spełnienia przesłanek może skorzystać z ochrony jaka przewiduje art. 527 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że „Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.”
Zestawienie powyższych przepisów, stanowi jedynie wycinek potencjalnej odpowiedzialności członków zarządu za prowadzenie spraw spółki i nakazuje zachować daleko posuniętą ostrożność w przypadku pogorszenia się sytuacji finansowej spółki oraz decyzji związanych z rozporządzeniem majątkiem.
W każdej takiej sytuacji doradzamy podjęcie wcześniejszego kontaktu z profesjonalnym pełnomocnikiem celem omówienia zaistniałej sytuacji oraz oceny możliwych do podjęcia kroków.