ALICJA BIEŃ & ALICJA TARKOWSKA KANCELARIE ADWOKACKIE & KANCELARIE PARTNERSKIE
Pawilońska 47
91-487 Łódź, Polska
tel. +48 42 630 40 10
fax +48 42 630 97 00
kancelaria@alicjabien.pl
autor opracowania
NAWIGACJA
Ogólne informacje
Spółka jawna jest spółką osobową, która umożliwia prowadzenie szerokiego zakresu działalności gospodarczej. Taki rodzaj spółki jest dobrym rozwiązaniem, gdy planowana działalność nie jest związana z dużym ryzykiem i nie będzie zbyt szeroko zakrojona. Zazwyczaj w formie spółki jawnej działają mniejsi przedsiębiorcy. Na marginesie można zaznaczyć, że najbliższym odpowiednikiem spółki jawnej w Ukrainie jest spółka pełna.
Spółka jawna jest podstawowym modelem spółki osobowej. Wszystkie pozostałe spółki osobowe bazują na modelu spółki jawnej, wprowadzając jednak do niego określone odrębności.
Podstawową cechą spółki jawnej jest to, że każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
Nazwa powinna zawierać nazwisko albo pełną nazwę firmy chociażby jednego wspólnika, a także zawierać określenie „Spółka jawna”. Możliwe jest również korzystanie ze skrótu „sp. j.”.
Powstanie spółki jawnej
Aby spółka powstała, trzeba spełnić pewne przesłanki:
- Wymagane jest zawarcie przez wspólników umowy spółki w formie pisemnej pod rygorem nieważności, bądź też w formie aktu notarialnego (jeśli wkładem jest nieruchomość) lub w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (jeśli wkładem jest przedsiębiorstwo). Możliwe jest również zawarcie umowy spółki jawnej przez Internet, w systemie S24.
- Umowa spółki musi określać: firmę i siedzibę spółki, określenie wkładów wnoszonych przez wspólników oraz ich wartość, przedmiot działalności, czas trwania spółki.
- W celu założenia spółki jawnej musi się porozumieć co najmniej dwóch wspólników. Mogą to być osoby prawne lub osoby fizyczne, a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Każdy wspólnik ponosi nieograniczoną odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki.
- Każdy ze wspólników musi wnieść do spółki swój wkład.
- Wymagane jest wpisanie spółki do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Rejestracja spółki jawnej
Każdy wspólnik ma prawo jak i obowiązek, aby zgłosić spółkę do rejestru. Właściwy w tym przypadku jest Sąd Rejonowy (Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego) miejscowo właściwy ze względu na siedzibę spółki. Termin na złożenie wniosku to 7 dni od dnia zawarcia umowy spółki jawnej.
Od 1 lipca 2021 roku postępowanie rejestrowe jest prowadzone elektronicznie, czyli pisma są kierowane przez przedsiębiorcę za pomocą systemu teleinformatycznego S24 (dla umowy zawartej na wzorcu udostępnionym poprzez system S24, co jest rozwiązaniem raczej rzadko stosowanym) albo za pomocą Portalu Rejestrów Sądowych. Obecnie nie ma możliwości złożenia wniosku o wpis do KRS spółki jawnej w formie papierowej.
Zgłoszenie powinno zawierać:
- firmę, siedzibę i adres spółki;
- przedmiot działalności spółki;
- nazwiska i imiona albo firmy wspólników, ich adresy do doręczeń albo adresy do doręczeń elektronicznych;
- nazwiska i imiona osób, które mogą reprezentować spółkę i sposób reprezentacji.
Współmałżonek wspólnika może również żądać wpisania do rejestru wzmianki o tzw. intercyzie (umowie majątkowej między małżonkami).
Do wniosku o zarejestrowanie spółki jawnej w rejestrze przedsiębiorców KRS należy załączyć:
- umowę spółki;
- dowód uiszczenia opłaty od wniosku;
- w przypadku składania wniosku przez pełnomocnika – również pełnomocnictwo.
Załącznik w formie elektronicznej powinien zostać opatrzony podpisem kwalifikowanym, zaufanym lub osobistym. W przypadku, gdy podstawą wpisu do rejestru jest akt notarialny, należy wskazać numer aktu notarialnego (identyfikatora) w systemie CREWAN – Centralny repozytorium Elektronicznych Wypisów Aktów Notarialnych.
Wniosek należy opłacić i wysłać do sądu – w systemie S24 opłata ta wynosi łącznie 350 złotych, a w PRS – 600 złotych (wliczona jest opłata za ogłoszenie w Monitorze Sądowym Gospodarczym). Gdy wniosek składa pełnomocnik to musi zostać dodatkowo uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 złotych.
Po złożeniu wniosku do sądu otrzymujemy informacje o nadaniu sprawie sygnatury. Oczekiwanie na wpis może w praktyce trwać od kilku dni do nawet kilku miesięcy.
Wpis spółki do rejestru ma charakter konstytutywny, co oznacza, że sama spółka powstaje dopiero z chwilą wpisu jej do rejestru.
Automatycznie przy wpisie spółki do KRS spółka otrzymuje swój NIP (numer identyfikacji podatkowej i REGON (numer w rejestrze Głównego Urzędu Statystycznego). Mimo tego, należy złożyć do Urzędu Skarbowego formularz NIP-8, który zawiera dodatkowe informacje niezbędne urzędowi – należy tego dokonać w terminie 21 dni od dnia wpisu spółki do KRS.
Przydatne linki:
Portal Rejestrów Sądowych – Portal Rejestrów Sądowych (ms.gov.pl)
Wkłady wspólników i udziały
Majątkiem spółki jest wszystko to, co wnieśli wspólnicy (wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń lub świadczeniu usług na rzecz spółki), a także wszystko to, co nabyła spółka w czasie jej istnienia.
Przedmiotem wkładu wspólnika nie może być zobowiązanie do prowadzenia spraw spółki jawnej, gdyż jest to obowiązek i uprawnienie każdego z nich. W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników są równe.
Każdy ze wspólników posiada tzw. „udział kapitałowy”, który odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu.
Stosunki wewnętrzne spółki jawnej
Poniższe zasady dotyczą sytuacji, gdy wspólnicy nie określą reguł działania spółki w inny sposób niż wynikający z przepisów Kodeksu spółek handlowych.
W spółce jawnej nie są powoływane organy (takie jak na przykład zarząd). Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Nie jest możliwe, aby wspólników pozbawić tej możliwości na rzecz osób trzecich (tj. osób spoza spółki, niebędących wspólnikami). Nie można też ograniczyć prawa wspólników do uzyskania informacji na temat majątku i interesów spółki oraz wglądu do ksiąg i dokumentów spółki (takie postanowienie w umowie spółki jawnej byłoby nieważne).
Każdy wspólnik może prowadzić samodzielnie sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności, bez konieczności uzyskiwania zgody pozostałych wspólników w formie uchwały. Wyjątkiem jest sytuacja, w której choć jeden ze wspólników sprzeciwił się danej decyzji – wówczas konieczne jest podjęcie uchwały przez wspólników, przy czym musi być to uchwała jednomyślna wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw spółki (nikt ze wspólników mających prawo do prowadzenia spraw spółki nie może się sprzeciwić).
Podobnie, w sytuacjach nagłych, jeśli zaniechanie danej czynności mogłoby spowodować szkodę dla spółki, wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może działać samodzielnie, bez uchwały wspólników.
Jeśli natomiast chodzi o czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu (np. czynności związane z nabyciem lub zbyciem wartościowego/istotnego składnika majątku, takiego jak nieruchomość, maszyna produkcyjna czy zaciągnięcia kredytu), to do takich czynności konieczna jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.
Wspólnik może być pozbawiony prawa do prowadzenia spraw spółki lub zwolniony z obowiązku prowadzenia spraw spółki. Pozbawienie prawa prowadzenia spraw spółki jest możliwe wyłącznie z ważnych powodów i wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Wspólnicy spółki jawnej mają prawo do uczestniczenia w zyskach spółki oraz uczestniczy w stratach spółki. Zasadą jest to, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może zwalniać danego wspólnika z udziału w stratach, ale nie może pozbawić go udziału w zysku.
Każdy ze wspólników ma prawo do tego, aby żądać podziału i wypłaty całości zysku na koniec roku obrotowego. Zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika, jeśli udział ten został wcześniej uszczuplony wskutek straty poniesionej przez spółkę. Dodatkowo, każdy wspólnik ma prawo do 5% odsetek od swojego udziału kapitałowego, nawet jeśli spółka poniosła stratę. Zasady podziału zysków i strat mogą być oczywiście regulowane odmiennie umową spółki.
Każdy ze wspólników ma również obowiązek powstrzymania się od działalności sprzecznej z interesami spółki, a także nie może wykonywać działalności konkurencyjnej bez zgody pozostałych wspólników. Naruszenie zakazu konkurencji wiąże się z obowiązkiem naprawienia szkody wyrządzonej spółce.
Reprezentacja spółki jawnej i stosunki zewnętrzne
Jak wspomniano, w spółce jawnej nie występuje zarząd. Każdy wspólnik ma za to prawo reprezentować spółkę i nie można wspólnika tego prawa pozbawić ze skutkiem wobec osób trzecich. Prawo reprezentacji wspólników dotyczy wszelkich czynności sądowych i pozasądowych.
Umowa spółki może przewidywać, że wspólnik jest albo pozbawiony prawa do jej reprezentacji, albo może to robić tylko łącznie z innymi wspólnikami lub prokurentem. Możliwe jest także pozbawienie prawa reprezentacji, ale tylko z ważnych powodów i tylko na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.
Odpowiedzialność cywilnoprawna wspólników
Charakterystyczną cechą wszystkich spółek osobowych jest to, że odpowiedzialność wspólników nie jest ograniczona tylko do wkładów wniesionych przez wspólników.
Wierzyciele w razie potrzeby mogą prowadzić egzekucję nie tylko z majątku spółki, ale także z majątku wspólników, gdyby egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna – jest to więc tzw. odpowiedzialność subsydiarna.
Nowy wspólnik, który przystąpił do spółki już istniejącej, odpowiada za zobowiązania powstałe przed dniem jego przystąpienia.
Wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń przeciwko jednemu ze wspólników, ale także przeciwko kilku z nich, co oznacza, że mamy do czynienia z odpowiedzialnością solidarną. Wspólnicy, którzy spłacili wierzyciela mają tzw. roszczenie regresowe wobec innych dłużników – zwrotu spełnionego świadczenia.
Rozwiązanie spółki jawnej
Do przyczyn rozwiązania spółki należą:
- przyczyny przewidziane w umowie spółki;
- jednomyślna uchwała wszystkich wspólników;
- ogłoszenie upadłości spółki;
- śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości;
- wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika;
- prawomocne orzeczenie sądu.
Pomimo zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki przewidzianych w umowie, spółkę uważa się za przedłużoną na czas nieokreślony, jeśli spółka nadal za zgodą wszystkich wspólników prowadzi swoją działalność.
Jeśli chodzi o wypowiedzenie udziału w spółce, to można to zrobić tylko wtedy, kiedy umowa spółki była zawarta na czas nieokreślony i na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego (z reguły jest to rok kalendarzowy). Dokonuje się go w formie pisemnego oświadczenia złożonego pozostałym wspólnikom.
Wierzyciel wspólnika może również wypowiedzieć udział przysługujący wspólnikowi w przypadku, gdy w ciągu ostatnich 6 miesięcy egzekucja z ruchomości wspólnika okazała się bezskuteczna, a wierzyciel na podstawie tytułu egzekucyjnego (stwierdzenie obowiązku dłużnika wobec wierzyciela) uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki.
Jeśli chodzi o rozwiązanie spółki przez sąd, to zawnioskować o to może każdy wspólnik, ale tylko w przypadku występowania ważnych powodów, chyba że są one zależne od jednego wspólnika – wtedy sąd na wniosek pozostałych wyłącza tego wspólnika ze spółki. Wówczas nie będzie potrzeby rozwiązywać spółkę.
Jeśli wspólnik umrze lub zostanie ogłoszona jego upadłość, albo wypowie umowę, to działalność spółki może nadal być kontynuowana, jeśli tak postanowią pozostali wspólnicy. W przeciwnym razie spadkobiercy, syndyk czy wspólnik wypowiadający umowę lub jego wierzyciel mogą domagać się likwidacji spółki.
Likwidacja spółki jawnej
Jeśli zajdzie jedna z przyczyn rozwiązania spółki, należy przeprowadzić jej likwidację, chyba że wszyscy wspólnicy uzgodnili inni sposób zakończenia działalności spółki. Przeprowadzenie likwidacji nie jest więc obowiązkowe.
W czasie likwidacji obowiązują co do zasady te same zasady w zakresie stosunków wewnętrznych i zewnętrznych spółki. Nazwa spółki pozostaje taka sama, jedynie dodaje się oznaczenie „w likwidacji”.
Podczas likwidacji spółka jawna nadal istnieje, a zmianie ulegają same zasady jej funkcjonowania. W szczególności kompetencje reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw przechodzą na likwidatorów, którymi są wszyscy wspólnicy (mogą to być również niektórzy wspólnicy lub osoby spoza grona wspólników). Na wniosek wspólnika lub innej osoby mającej interes prawny z ważnych powodów sąd rejestrowy może ustanowić likwidatorami tylko niektórych spośród wspólników, jak również inne osoby.
Likwidatorem może być tylko osoba fizyczną z pełną zdolnością do czynności prawnych. Ustanawia się je przez umowę spółki, w uchwale wspólników lub w orzeczeniu sądowym.
Likwidatorzy mogą reprezentować spółkę tylko w zakresie czynności likwidacyjnych, czyli w zakresie wszystkich czynności, które mają prowadzić do zakończenia działalności spółki, jak np., spłata wszystkich zobowiązań. Nie mogą przy tym podejmować nowych czynności, chyba że jest to konieczne do ukończenia tych spraw, które są już w toku lub do prawidłowego zakończenia likwidacji.
Do sądu rejestrowego należy zgłosić (w terminie 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, czyli od dnia otwarcia likwidacji).
- otwarcie likwidacji;
- nazwiska oraz imiona likwidatorów oraz ich adresy, adresy do doręczeń elektronicznych;
- sposób reprezentowania spółki oraz inne zmiany.
Zgłoszenia likwidacji do KRS należy dokonać elektronicznie i jest ono odpłatne – w systemie S24 – 200 złotych, a w PRS – 250 złotych.
Dodatkowo, sąd rejestrowy ogłasza otwarcie likwidacji spółki w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co również jest płatne – opłata wynosi 100 złotych.
Warto pamiętać, że po otwarciu likwidacji likwidatorzy muszą poinformować urząd skarbowy o zmianie danych spółki na formularzu NIP-8, w terminie 7 dni od dnia wpisu otwarcia likwidacji do KRS.
Obowiązkowe jest dodatkowo sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji oraz bilansu zamknięcia likwidacji Jest to dokument określający wszystkie składniki majątku według aktualnej wartości rynkowej. Jeśli likwidacja trwa dłużej niż rok, należy sporządzić sprawozdanie finansowe na dzień kończący każdy rok. Do KRS należy składać wszystkie sprawozdania finansowe.
Podział majątku
Z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania spółki oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych.
Majątek, który pozostał dzieli się pomiędzy wspólników stosownie do tego, co jest zawarte w umowie spółki. Jeśli umowa milczy na ten temat, to po prostu spłaca się wspólnikom ich udziały. W przypadku nadwyżki jest ona dzielona pomiędzy wspólników w takim stosunku, w jakim oni uczestniczą w zysku. Rzeczy wniesione do spółki tylko do używania zostają zwrócone wspólnikom. W przypadku, gdy majątek spółki nie wystarcza na spłatę długów i udziałów, niedobór jest dzielony między wspólników stosownie do postanowień umowy, a w ich braku – w stosunku, w jakim wspólnicy uczestniczą w stracie.
Zakończenie likwidacji
Po zakończeniu czynności likwidacyjnych powinien być sporządzony bilans likwidacyjny, a następnym krokiem jest złożenie wniosku o wykreślenie spółki z KRS. Rozwiązanie spółki nastąpi dopiero z chwilą wykreślenia jej z rejestru.
Do wniosku dołączany jest:
- bilans likwidacyjny;
- oświadczenie likwidatorów, stwierdzające zakończenie likwidacji i czynności likwidacyjnych;
- oświadczenie o braku postępowań sądowych, administracyjnych czy komorniczych w toku, a także oświadczenie stwierdzające zaspokojenie wszystkich wierzycieli;
- uchwała wspólników o wyznaczeniu przechowawcy ksiąg i dokumentów spółki rozwiązanej;
W przypadku braku zgody wspólnika lub osoby trzeciej co do osoby przechowawcy, wyznaczy go sąd rejestrowy. Wspólnicy oraz inne osoby mające interes prawny mogą przeglądać księgi i dokumenty.
Wniosek o wykreślenie spółki z rejestru należy złożyć w systemie S24 lub w PRS.
Jak rozwiązać spółkę bez przeprowadzania likwidacji?
Proces likwidacyjny jest bardzo czasochłonny i sformalizowany. Wspólnicy mogą więc uzgodnić inny sposób rozwiązania spółki (przed wystąpieniem przyczyn rozwiązania i po ich wystąpieniu), niż likwidacja, ale pod warunkiem, jeśli podejmą decyzję jednomyślnie.
Zakończenie działalności spółki może polegać na przykład na:
- sprzedaży przedsiębiorstwa i podziale uzyskanej ceny między wspólników;
- przejęciu całego majątku przez jednego ze wspólników przedsiębiorstwa z obowiązkiem spłaty zobowiązań.
Tu również potrzebne jest złożenie wniosku do KRS o wykreślenie, wraz z uchwałą wspólników o rozwiązaniu spółki bez przeprowadzenia likwidacji, uchwałą o wyznaczeniu przechowawcy ksiąg i dokumentów spółki, oświadczeniem o braku postępowań sądowych, administracyjnych czy komorniczych w toku, a także oświadczenie stwierdzające zaspokojenie wszystkich wierzycieli – w systemie S24 lub PRS.
Taki wniosek podlega opłacie sadowej w wysokości 300 złotych, plus dodatkowo 100 zł za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.